Rozwód i separacja

Orzeczenia separacji może żądać każdy z małżonków, jeżeli nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, jednakże nie można mówić o trwałości takiego rozkładu. Do zupełnego rozkładu pożycia dochodzi, gdy zostaje zerwana więź zarówno duchowa, uczuciowa jak i gospodarcza. W przypadku orzeczenia separacji na zgodne żądanie małżonków sąd nie orzeka o winie w rozkładzie pożycia. Orzeczenie o separacji wywołuje odmienne skutki niż rozwód w dwóch sferach: nie jest możliwe zawarcie nowego małżeństwa, a małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy, jeżeli wymagają tego względy słuszności.

Jeżeli między małżonkami nastąpi zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, każdy z małżonków może żądać, aby sąd rozwiązał ich małżeństwo przez rozwód. Orzekając rozwód, sąd orzeka również czy i który małżonek ponosi winę rozkładu pożycia. Możliwe jest jednak zaniechanie orzekania przez sąd o winie stron – ma to miejsce wówczas gdy obie strony wyrażą wolę uzyskania rozwodu bez orzekania o winie. Pamiętać należy, iż w przypadku braku woli jednej ze stron rozwiązania małżeństwa bez orzekania o winie, sąd może orzec rozwiązanie małżeństwa po przeprowadzeniu stosownego postępowania dowodowego jedynie stwierdzając albo brak winy po stronie małżonków, albo winę obu stron, albo winę jednej ze stron.

W przypadku braku zgodnego żądania stron o rozwiązania małżeństwa przez rozwód bez orzekania o winie, możliwe jest orzeczenie rozwodu albo z winy jednej ze stron albo z winy obu stron. Co istotne, stopień winy, tj. czy małżonek przyczynił się do rozkładu pożycia w mniejszym lub większym stopniu, nie jest brany przez sąd pod uwagę przy dokonywaniu oceny, który z małżonków ponosi winę. Orzeczenie rozwodu z orzeczeniem winy jednej ze stron może mieć istotne znaczenie w przypadku, gdy po stronie małżonka niewinnego rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej – wówczas małżonek uznany za wyłącznie winnego, na wniosek małżonka niewinnego, może być zobowiązany do przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka  niewinnego, choćby ten nie znajdował się w niedostatku.

Bez względu na to, czy rozwodzące się strony posiadają wspólne małoletnie dzieci, czy też nie, możliwe jest uzyskanie zabezpieczenia na czas trwania postępowania rozwodowego, a więc aż do uprawomocnienia się wyroku rozwodowego (orzeczenia o separacji), udzielanego przez sąd w formie postanowienia o zabezpieczeniu potrzeb rodziny – małżonkowie oraz ich dzieci mają bowiem prawo do równej stopy życiowej, a każdy z małżonków jest zobowiązany do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny według swoich sił i możliwości zarobkowych i majątkowych. Zakres udzielonego zabezpieczenia potrzeb rodziny winien obejmować potrzeby wszystkich członków rodziny, zarówno małżonków, jak i dzieci z uwzględnieniem możliwości zarobkowych i majątkowych każdej ze stron.

W wyroku orzekającym rozwód sąd może orzec alimenty na rzecz małżonka niewinnego na jego żądanie. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.  Natomiast jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego, sąd może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Niedostatek ma miejsce wówczas, gdy małżonek własnymi siłami nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części, przy czym przy ustalaniu konieczne jest uwzględnienie sytuacji zobowiązanego, gdyż nie można obciążyć byłego małżonka obowiązkiem alimentacyjnym, gdy poziom życia małżonków jest zbliżony. W przypadku, gdy obowiązek alimentacyjny ma być nałożony na małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia, wystarczającą przesłanką jest spowodowanie przez rozwód istotnego pogorszenia sytuacji materialnej małżonka niewinnego, nie mającego jednak cech niedostatku.

Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.