Pozew o ustalenie ojcostwa może wnieść dziecko, matka lub mężczyzna podający się za ojca. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje na domniemanie ojcostwa, jeśli kobieta obcowała z mężczyzną w okresie pomiędzy 300 a 181 dni przed porodem. Obowiązkiem matki jest wykazanie, że to właśnie z danym mężczyzną obcowała w tym czasie, natomiast mężczyzna – jeśli nie chce być uznany za ojca dziecka – musi udowodnić, że do takiego czynu nie doszło (a przynajmniej nie w tym okresie), lub że kobieta współżyła z jeszcze innym mężczyzną, albo że mężczyzna stosował środki antykoncepcyjne. W celu ustalenia ojcostwa pomocne mogą stać się testy DNA i to dzięki nim sąd może jednoznacznie ustalić ojcostwo. Ustalenie bądź zaprzeczenie macierzyństwa następuje najczęściej w przypadku, gdy dziecko urodziło się np. poprzez zabieg in vitro. Prawo rozróżnia matkę biologiczną (czyli tą, która donosiła dziecko do porodu) oraz matkę genetyczną – dawczynie komórki jajowej. W przypadku ustalenia ojcostwa jak i macierzyństwa powództwo przeciw dziecku wytoczyć można do osiągnięcia przez nie 18 rok życia. Dziecko przeciwko domniemanemu rodzicowi może wytoczyć powództwo przed ukończeniem przez nie 21 rok życia. Powództwa nie można wytoczyć zmarłemu dziecku.
Dziecko
Uregulowanie kwestii władzy rodzicielskiej następuje zwykle w momencie rozwodu, separacji lub rozejścia się rodziców dziecka (jeśli żyli oni w konkubinacie). Drugim powodem, dla którego sąd może ograniczyć władzę rodzicielską jest zagrożenie dobra dziecka. Sąd decydując się na ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, przyznaje władzę wiodącą drugiemu rodzicowi. Nie znaczy to jednak, że rodzic z władzą wiodącą ma pełne prawo do decydowania o dziecku – w sprawach kluczowych, takich jak edukacja, wyjazdy zagraniczne czy leczenie decyzję podejmuje oboje z rodziców, a o dokładnym zakresie decyduje sąd. Dodatkowo, rodzic z ograniczoną władzą rodzicielską ma prawo do bezproblemowego kontaktu z dzieckiem (z reguły na warunkach określonych przez sąd). Pozbawienie władzy rodzicielskiej polega zaś na tym, że jednemu z rodziców jest odbierana całkowicie władza rodzicielska, a co za tym idzie – nie ma on żadnej możliwości wpływu na życie dziecka. Zdarzyć się może, że w uzasadnionych przypadkach obojgu rodzicom zostanie ograniczona lub odebrana władza rodzicielska – w takim wypadku dziecko zostanie umieszczone w rodzinie zastępczej lub placówce wychowawczej.
Aby podwyższyć lub obniżyć wysokość alimentów konieczna jest zmiana sytuacji jednej ze stron (dziecka, rodzica, z którym ono mieszka lub rodzica zobowiązanego do płacenia alimentów), inaczej mówiąc – dziecko musi mieć uzasadnione potrzeby zwiększenia świadczenia, bądź rodzic płacący alimenty – zwiększoną (lub zmniejszoną) możliwość wsparcia dziecka. Za zmianę sytuacji uznać można np. chorobę, pogorszenie się sytuacji materialnej, utrata/zdobycie pracy i tym samym spadek lub wzrost dochodów czy też pojawienie się dodatkowej osoby na utrzymaniu. Sąd rozpatrując pozew sprawdza, czy od momentu ustalenia wysokości poprzednich alimentów faktycznie zaistniała nowa okoliczność, która stanowiłaby przesłankę do zwiększenia lub obniżenia alimentów.
Aby podwyższyć lub obniżyć wysokość alimentów konieczna jest zmiana sytuacji jednej ze stron (dziecka, rodzica, z którym ono mieszka lub rodzica zobowiązanego do płacenia alimentów), inaczej mówiąc – dziecko musi mieć uzasadnione potrzeby zwiększenia świadczenia, bądź rodzic płacący alimenty – zwiększoną (lub zmniejszoną) możliwość wsparcia dziecka. Za zmianę sytuacji uznać można np. chorobę, pogorszenie się sytuacji materialnej, utrata/zdobycie pracy i tym samym spadek lub wzrost dochodów czy też pojawienie się dodatkowej osoby na utrzymaniu. Sąd rozpatrując pozew sprawdza, czy od momentu ustalenia wysokości poprzednich alimentów faktycznie zaistniała nowa okoliczność, która stanowiłaby przesłankę do zwiększenia lub obniżenia alimentów.
Ustalenie miejsca pobytu dziecka dokonuje się z reguły, gdy rodzicie się rozwodzą, dokonują separacji (wraz z osobnym miejscem zamieszkania) lub nie mieszkają już ze sobą (bez znaczenia, czy są małżeństwem czy konkubentami). Jeśli sąd ogranicza lub pozbawia władzy rodzicielskiej, w takim przypadku miejscem pobutu dziecka będzie miejsce zamieszkania rodzica sprawującego władzę rodzicielką nad dzieckiem na co dzień W przypadku, gdy władza rodzicielska nie zostanie ograniczona żadnemu z rodziców sąd nie ma obowiązku wskazywać miejsca zamieszkania dziecka. Co do zasady, w takiej sytuacji miejscem pobytu dziecka jest miejsce, w którym przebywa ono stale z jednym z rodziców. Jeśli nie można określić stałego miejsca pobytu, ponieważ np. dziecko spędza czas u każdego rodziców w równym stopniu, na wniosek sąd opiekuńczy wyznacza miejsce pobytu. Wniosek taki można również złożyć już na rozprawie, podczas której sąd ustalił brak ograniczenia władzy rodzicielskiej żadnemu z rodziców.
O przysposobieniu (adopcji) dziecka możemy mówić w przypadku, gdy chcemy adoptować dziecko z domu dziecka lub gdy zamierzamy przysposobić dziecko współmałżonka/ki. W tym drugim przypadku, konieczna jest zgoda obojga rodziców (chyba że jeden z rodziców jest całkowicie pozbawiony władzy rodzicielskiej lub jego miejsce pobytu jest nieznane). Aby przysposobić dziecko przez ojczyma lub macochę należy złożyć wniosek do sądu przed ukończeniem przez dziecko 18 roku życia (osiągnięcie pełnoletności w trakcie procesu nie wpływa na decyzje sądu). Sąd rozpatrując wniosek bierze pod uwagę szczególne dobro dziecka, a w przypadku małoletnich, którzy ukończyli 13 rok życia również pyta się o ich zdanie. Przysposobienie może być pełne, czyli nowy rodzic całkowicie wchodzi na miejsce biologicznego (i tym samym ustają więzi rodzinne z rodziną „poprzedniego” rodzica) lub niepełne, gdzie więzi dziecka z rodziną biologicznego rodzica są cały czas ważne.
Porozumienie rodzicielskie, czyli tak zwany plan wychowawczy to polubowne ustalenie kwestii wychowawczych opieki nad dzieckiem poza sprawą rozwodową. Rozwiązanie takie, o ile akceptowane przez obojga rodziców, skraca nie tylko całą sprawę rozwodową, ale przede wszystkim służy dobru dziecka, dla którego w takim wypadku rozwód rodziców jest mniej bolesny. Dobrze skonstruowane porozumienie rodzicielskie, a tym samym chęć polubownego rozwiązania kwestii wychowawczych przez rodziców powoduje, że sąd nie ogranicza władzy rodzicielskiej żadnego z rodziców, lecz wyraża zgodę na wspólne wychowanie dziecka, które określone jest w porozumieniu. Plan wychowawczy składa się z kilku elementów i określa między innymi kwestie pobytu dziecka, kontakty rodzica z małoletnim, kwestię alimentów oraz sam sposób wychowania dziecka.
